TRYBY W TERAPII SCHEMATÓW – kim jesteś, gdy cierpisz?

Czy zdarzyło Ci się, że w jednej chwili czujesz się jak małe, zagubione dziecko, a chwilę później jak surowy wewnętrzny krytyk, który nie zostawia na Tobie suchej nitki? Albo że robisz wszystko, by uniknąć konfrontacji, mimo że doskonale wiesz, że trzeba o czymś porozmawiać?

To nie Twoja „słabość” ani brak dojrzałości. To właśnie tryby – dynamiczne stany emocjonalne i poznawcze, które aktywują się w różnych sytuacjach i przejmują kontrolę nad Twoim zachowaniem.

Czym są tryby?

Tryby to części naszej osobowości, które w różnych momentach przejmują stery. Każdy z nas ma ich kilka – i to właśnie one tłumaczą, dlaczego czasem reagujemy „nie do końca jak my”, zaskakując nawet samych siebie.

Tryby łączą w sobie schematy, emocje, przekonania oraz charakterystyczne sposoby działania. Są zakorzenione głęboko w naszej historii, często w dzieciństwie, i odzwierciedlają strategie, które miały nam pomóc przetrwać, gdy byliśmy mali.

Kiedy w dorosłości spotyka nas sytuacja przypominająca trudne doświadczenia z przeszłości (np. odrzucenie, krytyka, presja), aktywuje się określony tryb – czasem subtelnie, czasem bardzo intensywnie.

Przykładowe tryby:

• Wrażliwe Dziecko – część nas, która czuje się zraniona, osamotniona, zawstydzona. Potrzebuje bliskości i akceptacji, ale często nie potrafi ich uzyskać. Gdy się aktywuje, czujemy się jakbyśmy znów mieli kilka lat.
• Karzący Rodzic – mówi nam, że zawiedliśmy, że nie zasługujemy na miłość. To wewnętrzny głos, który potrafi być bardziej surowy niż ktokolwiek z zewnątrz.
• Unikający Obrońca – chroni nas przed cierpieniem poprzez ucieczkę: w telefon, pracę, jedzenie, seriale. Odcina emocje i relacje, by „przetrwać”.
• Rozzłoszczone Dziecko – reaguje impulsywnie, złością, frustracją, krzykiem. Czuje się niezrozumiane i walczy o uwagę lub sprawiedliwość.
• Uległy Poddany – rezygnuje z własnych potrzeb, by uniknąć konfliktu lub odrzucenia. Mówi „tak”, gdy chce powiedzieć „nie”. Żyje w lęku, że jego głos nie ma znaczenia.
• Perfekcyjny Kontroler – dąży do ideału, narzuca sobie wysokie standardy. Próbuje zasłużyć na akceptację, ale często płaci za to napięciem i zmęczeniem.
• Zdrowy Dorosły – integruje inne tryby. Zauważa, co się z nami dzieje, reaguje mądrze i wspierająco. Chroni Wrażliwe Dziecko i stawia granice Karzącemu Rodzicowi.

Jak powstają tryby?

Tryby rozwijają się jako sposoby radzenia sobie z niezaspokojonymi potrzebami emocjonalnymi w dzieciństwie. Gdy dziecko doświadcza bólu, wstydu, samotności czy lęku – tworzy strategie przetrwania. Czasem się wycofuje, czasem buntuje, czasem stara się być „idealne”, by zasłużyć na uwagę.

Choć te strategie pozwalały kiedyś przetrwać, dziś – w dorosłości – często prowadzą do cierpienia i nieadekwatnych reakcji. Z czasem utrwalają się i stają się automatyczne. Nawet gdy bardzo chcemy zmienić sposób, w jaki reagujemy – coś nas „zawiesza” lub popycha znów tą samą ścieżką. To właśnie aktywny tryb.

Jak wygląda praca z trybami w terapii?

Terapia schematów pomaga rozpoznać, które tryby dominują w naszym życiu, jak powstały i jak można odzyskać nad nimi wpływ. Kluczowym celem jest wzmocnienie Zdrowego Dorosłego – tej części, która reaguje świadomie, wspierająco i zgodnie z naszymi wartościami.

W terapii uczymy się:

• zauważać i nazywać uruchamiające się tryby,
• rozumieć, przed czym nas chronią,
• odpowiadać z empatią na potrzeby Wrażliwego Dziecka,
• przerywać działanie Karzącego Rodzica,
• wybierać nowe strategie – bardziej wspierające i realnie skuteczne.

To proces, który wymaga uważności, cierpliwości i łagodności wobec siebie. Nie chodzi o to, by „pozbyć się” trybów, ale by je zrozumieć, oswoić i odzyskać wpływ na swoje życie.

Kiedy warto rozważyć terapię schematów?

Gdy masz poczucie, że wciąż wpadasz w te same pułapki emocjonalne. Gdy Twoje reakcje są silniejsze, niż wymaga sytuacja – jakby coś przejmowało kontrolę. Gdy często krytykujesz siebie, boisz się konfliktów, trudno Ci stawiać granice lub dbasz o innych kosztem siebie.

Terapia schematów pomaga zrozumieć, co uruchamia nasze tryby, jak je rozpoznawać i jak odzyskiwać nad nimi wpływ. To droga do większej samoświadomości, spójności i emocjonalnej wolności.

Jeśli coś w tym tekście brzmi znajomo – być może to dobry moment, by zatrzymać się i z ciekawością przyjrzeć się sobie. Może to właśnie teraz jest czas, by odzyskać swój głos, swoje granice i wewnętrzną równowagę.

Magdalena Dziadura

Psycholog - Psychoterapeuta

Magdalena Dziadura

Psycholog - Psychoterapeuta

al. Niepodległości 159 lok. 76

02-555 Warszawa

(klatka V, pierwsze piętro)

Gabinet mieści się przy al. Niepodległości 159 lok. 76 (klatka V, pierwsze piętro). Można także wejść od ulicy Asfaltowej 10 (są dwie bramy o tej numeracji, chodzi o tę obok Asfaltowej 12).

Dojazd transportem publicznym: stacja metro Pole Mokotowskie lub przystanek tramwajowy Kielecka.