Wprowadzenie

Terapia dialektyczno‑behawioralna (DBT, z ang. Dialectical Behavior Therapy) została opracowana przez Marshę M. Linehan w latach 80. XX wieku jako odpowiedź na niewystarczającą skuteczność tradycyjnej terapii poznawczo‑behawioralnej (CBT, z ang. Cognitive Behavioral Therapy) w leczeniu osób z zaburzeniem osobowości typu borderline (BPD, z ang. Borderline Personality Disorder), szczególnie w kontekście chronicznych zachowań samobójczych i autoagresywnych.

Głównym celem DBT było stworzenie zintegrowanego modelu terapeutycznego, który łączyłby techniki zmiany zachowań z głęboką akceptacją przeżyć pacjenta.

DBT opiera się na integracji technik terapii behawioralnej, zasad filozofii dialektycznej oraz praktyk uważności (mindfulness). Filozofia dialektyczna stanowi rdzeń podejścia, uzasadniając połączenie paradoksalnych elementów, takich jak akceptacja i zmiana — co odróżnia DBT od podejść mających wyłącznie na celu modyfikację zachowań.

Wyjątkowość DBT wynika nie tylko z jej wartości teoretycznej i empirycznego potwierdzenia skuteczności, ale również z osobistej historii Marsha Linehan. Autorka osobiście opisywała, że w młodości doświadczała objawów zgodnych z BPD i była hospitalizowana psychiatrycznie, poddawano ją elektroterapii, a terapia była często bezskuteczna wobec jej cierpienia. To właśnie własne doświadczenia bólu psychicznego i nieskutecznego leczenia skłoniły Marshę Linehan do stworzenia DBT – metody, która łączy w sobie głębokie zrozumienie pacjenta z konkretnymi narzędziami zmiany.

Od lat 90. terapia DBT została zaadaptowana do leczenia także innych zaburzeń, takich jak PTSD, zaburzeń odżywiania, uzależnień, zaburzeń nastroju oraz trudności emocjonalnych u młodzieży. Z ostatnich badań wynika, iż DBT jest skuteczne również w pracy z osobami z ADHD.

Kluczowe komponenty DBT

Terapia dialektyczno-behawioralna została zaprojektowana jako złożony system terapeutyczny integrujący pięć kluczowych komponentów, które wzajemnie się uzupełniają: psychoterapię indywidualną, grupowy trening umiejętności, coaching telefoniczny, zespół konsultacyjny dla terapeutów oraz wsparcie dla rodzin i bliskich pacjentów. Wspólnie tworzą one środowisko sprzyjające zmianie i wspierają pacjenta na poziomie emocjonalnym, społecznym oraz behawioralnym.

Jest to niezwykle skuteczne, ponieważ każdy komponent pełni odmienną, uzupełniającą funkcję w procesie uczenia nowych zachowań.

Pierwszym filarem DBT jest psychoterapia indywidualna, która koncentruje się na bieżących trudnościach pacjenta, analizie zachowań problemowych oraz wdrażaniu nowych umiejętności. Na sesji dokonuje się analizy łańcucha behawioralnego, która umożliwia wskazanie pacjentowi miejsc, w których można by reagować inaczej, skuteczniej.

Równolegle prowadzony jest grupowy trening umiejętności DBT, podczas którego uczestnicy uczą się czterech głównych zestawów umiejętności: uważności, tolerancji dyskomfortu, regulacji emocji i efektywności interpersonalnej. Trening ten pełni rolę edukacyjną i rozwojową, ucząc pacjentów, jak świadomie rozpoznawać emocje, radzić sobie z napięciem i budować satysfakcjonujące relacje z innymi. Są to praktyczne warsztaty, które pomagają pacjentom zyskać równowagę, poprawić samopoczucie i nauczyć się reagować w sposób, który służy. Nie jest to psychoterapia grupowa, ale nauka konkretnych narzędzi, które można od razu wdrożyć w codziennym życiu.

Wyjątkowym elementem terapii DBT jest coaching telefoniczny, czyli krótkie konsultacje (max. 15 min) z terapeutą między sesjami, umożliwiające pacjentom stosowanie nowych umiejętności w realnych sytuacjach kryzysowych. Dzięki tej formie wsparcia możliwe jest przeniesienie efektów terapii do życia codziennego i ograniczenie eskalacji zachowań destrukcyjnych. Jest to niezwykle skuteczne, gdyż pomoc jest udzielana w chwili najwyższego pobudzenia, kiedy ryzyko reakcji nawykowej jest największe.

Natomiast zespół konsultacyjny dla terapeutów pełni funkcję interwizyjno-wspierającą. Cotygodniowe spotkania zespołu pozwalają na omówienie trudnych przypadków, wymianę doświadczeń, utrzymanie spójności z modelem DBT oraz zapobieganie wypaleniu zawodowemu. Ten element jest niezmiernie ważny, gdyż dbanie o dobrostan terapeuty jest uważane za warunek skutecznego leczenia pacjentów wysokiego ryzyka.

Coraz częściej w DBT włącza się także piąty komponent, czyli wsparcie dla rodzin i bliskich, najczęściej realizowane poprzez program Family Connections. Program ten, opracowany przez National Education Alliance for Borderline Personality Disorder (NEABPD), został oparty na zasadach DBT i przeznaczony dla bliskich osób z dysregulacją emocjonalną. Obejmuje psychoedukację, trening umiejętności DBT oraz wsparcie grupowe. Badania wykazały, że Family Connections znacząco redukuje obciążenie psychiczne opiekunów, poprawia relacje rodzinne i zwiększa zaangażowanie w leczenie pacjenta. Włączenie bliskich w proces terapeutyczny sprzyja generalizacji nabytych umiejętności i zmniejsza ryzyko nawrotów.

Spójność całego modelu zapewnia nadrzędna zasada DBT, czyli zachowanie równowagi między akceptacją a zmianą. Terapia promuje ideę, że skuteczna zmiana zachodzi dopiero wtedy, gdy pacjent czuje się w pełni zaakceptowany. Podejście to manifestuje się zarówno w relacji terapeutycznej, jak i w strukturze treningu umiejętności, pracy z rodziną czy analizie zachowań.

Dla kogo jest DBT?

Terapia dialektyczno-behawioralna została pierwotnie opracowana przez Marshę Linehan z myślą o osobach z zaburzeniem osobowości typu borderline. To właśnie ta grupa pacjentów doświadcza najczęściej chronicznej dysregulacji emocji, impulsywności, silnego lęku przed odrzuceniem, samouszkodzeń oraz niestabilnych relacji interpersonalnych. DBT oferuje systematyczne wsparcie w tych obszarach, łącząc podejścia akceptacji i zmiany, co czyni ją skuteczną i stabilną metodą pracy z osobami wysokiego ryzyka.

W kolejnych latach skuteczność DBT została udokumentowana również w innych populacjach klinicznych. Jedną z najważniejszych adaptacji było zastosowanie DBT u młodzieży z dysregulacją emocjonalną (DBT-A), szczególnie tych którzy się samouszkadzają lub mają myśli samobójcze. W badaniu Mehlum et al. (2014) wykazano, że DBT-A doprowadziła do ponad 50% redukcji samouszkodzeń u nastolatków już w pierwszym miesiącu terapii. Dodatkowo wykazano istotne obniżenie zachowań ryzykownych, poprawę relacji rodzinnych oraz zmniejszenie nasilenia objawów depresyjnych.

DBT znalazła również zastosowanie w leczeniu zespołu stresu pourazowego (PTSD), szczególnie u osób z historią przemocy lub nadużyć seksualnych. Wersja DBT-PTSD integruje ekspozycję na traumę z uważnością i treningiem umiejętności DBT. Bohus et al. (2020) w badaniu na grupie 156 kobiet z historią nadużyć wykazali, że zastosowanie DBT-PTSD przynosiło znaczące efekty w redukcji objawów PTSD i samouszkodzeń, bez zwiększania dysocjacji.

Coraz więcej badań wskazuje także na skuteczność DBT w pracy z osobami z ADHD. Wiele osób dorosłych z ADHD doświadcza trudności w zakresie regulacji emocji, impulsywności i problemów z funkcjami wykonawczymi – czyli obszarów, na które DBT bezpośrednio oddziałuje. Moritz et al. (2021) oraz Zhang et al. (2025) potwierdzili w metaanalizach, że trening umiejętności DBT skutecznie zmniejsza objawy ADHD i poprawia regulację emocji.

DBT znajduje również zastosowanie w terapii zaburzeń odżywiania, szczególnie w przypadku bulimii oraz napadowego objadania się. DBT-ED okazuje się pomocne zwłaszcza wtedy, gdy objawy mają silny związek z trudnościami w regulacji emocji. Badania Rozakou-Soumalia et al. (2021) wskazują, że DBT-ED skutecznie zmniejsza częstotliwość epizodów objadania się, poprawia kontrolę impulsów oraz obniża poziom cierpienia emocjonalnego związanego z jedzeniem.

Podsumowanie

DBT jest uporządkowanym, wieloskładnikowym programem leczenia dysregulacji emocji, opartym na równowadze akceptacji i zmiany. Rdzeń pracy stanowi precyzyjna analiza zachowań oraz systematyczne uczenie się nowych, które zastępują dotychczasowe, mniej adaptacyjne sposoby reagowania. Tak skonstruowany proces sprzyja zmniejszeniu ilości zachowań wysokiego ryzyka i trwałej poprawie funkcjonowania.

Skuteczność DBT potwierdzają badania kontrolowane i przeglądy: od redukcji samouszkodzeń i hospitalizacji w BPD po obiecujące wyniki w adaptacjach DBT dla innych zaburzeń (m.in. w PTSD, zaburzeniach odżywiania, ADHD).

W tym ujęciu DBT stanowi praktyczne, mierzalne podejście ukierunkowane na budowanie „życia wartego przeżycia” - pomaga odzyskiwać równowagę, poprawiać samopoczucie i uczy reagowania w sposób, który realnie służy celom i wartościom pacjenta.

Referencje

Bankoff, S. M., Karpel, M. G., Forbes, H. E., & Pantalone, D. W. (2012). A systematic review of DBT for the treatment of eating disorders. Eating Disorders, 20(3), 196–215. https://doi.org/10.1080/10640266.2012.668478
Bohus, M., Kleindienst, N., Hahn, C., et al. (2020). Dialectical behavior therapy for posttraumatic stress disorder (DBT-PTSD) vs cognitive processing therapy in women with childhood abuse–associated complex PTSD: A randomized clinical trial. American Journal of Psychiatry, 177 (6), 417–425.

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32697288/

Flynn, D., Joyce, M., Corcoran, P., Gillespie, C., & Kells, M. (2023). A systematic review of family involvement in DBT: Outcomes and mechanisms. Journal of Affective Disorders, 326, 112–124.
Harned, M. S., Korslund, K. E., Foa, E. B., & Linehan, M. M. (2012). Treating PTSD in suicidal and self-injuring women with borderline personality disorder: Development and preliminary evaluation of a DBT Prolonged Exposure protocol. Behaviour Research and Therapy, 50(6), 381–386. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3348973/
Hoffman, P. D., Fruzzetti, A. E., & Buteau, E. (2005). Understanding and engaging families: The Family Connections program. Journal of Psychotherapy Integration, 15(1), 135–153.
Koons, C. R., Robins, C. J., Tweed, J. L., Lynch, T. R., Gonzalez, A. M., & Bastian, L. A. (2001). Efficacy of dialectical behavior therapy in women veterans with borderline personality disorder. Behavior Therapy, 32(2), 371–390.

https://doi.org/10.1016/S0005-7894%2801%2980009-5

Kothgassner, O. D., Goreis, A., Robinson, K., Huscsava, M. M., & Plener, P. L. (2021). Efficacy of DBT for adolescent self-harm and suicidal ideation: A meta-analysis. Psychological Medicine, 51(7), 1057–1067.

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33875025/

Linehan, M. M., Armstrong, H. E., Suarez, A., Allmon, D., & Heard, H. L. (1991). Cognitive-behavioral treatment of chronically parasuicidal borderline patients. Archives of General Psychiatry, 48(12), 1060–1064.

https://doi.org/10.1001/archpsyc.1991.01810360024003

Linehan, M. M. (1993). Cognitive-Behavioral Treatment of Borderline Personality Disorder. New York: Guilford Press.
Linehan, M. M., Comtois, K. A., Murray, A. M., et al. (2006). Two-year randomized controlled trial and follow-up of DBT vs community treatment by experts. Archives of General Psychiatry, 63(7), 757–766.

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16818865/

Linehan, M. M. (2020). Building a Life Worth Living: A Memoir. New York: Random House.
Lynch, T. R., Chapman, A. L., & Linehan, M. M. (2006). Mechanisms of change in dialectical behavior therapy. Journal of Clinical Psychology, 62(4), 459–480.

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16470714/

Mehlum, L., Tørmoen, A. J., Ramberg, M., et al. (2014). Dialectical behavior therapy for adolescents with repeated suicidal and self-harming behavior: A randomized trial. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 53(10), 1082–1091.

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25245352/

Moritz, G. R., Lima, B. D., Lopes, R. P., et al. (2021). Feasibility of (stand-alone) DBT-Skills Training for adults with ADHD: pilot. Journal of Clinical Psychology, 77(3), 516–524.

https://doi.org/10.1002/jclp.23049

Neacsiu, A. D., Rizvi, S. L., & Linehan, M. M. (2010). Dialectical behavior therapy skills use as a mediator and outcome of treatment for borderline personality disorder. Behaviour Research and Therapy, 48(9), 832–839.

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20579633/

Rajalin, M., Wickholm-Pethrus, L., Hursti, T., & Jokinen, J. (2009). Dialectical behavior therapy–based skills training for family members of suicide attempters: A pilot study. Archives of Suicide Research, 13(3), 257–263.

https://doi.org/10.1080/13811110903044401

Rizvi, S. L., Steffel, L. M., & Carson-Wong, A. (2013). An overview of dialectical behavior therapy for professional psychologists. Professional Psychology: Research and Practice, 44(2), 73–80. https://doi.org/10.1037/a0029808
Rozakou-Soumalia, E., Karveli, S., Pliatsika, P., & Tzavara, C. (2021). Effectiveness of DBT in eating disorders: A meta-analysis. Journal of Personalized Medicine, 11(9), 931. https://doi.org/10.3390/jpm11090931
Stoffers, J. M., Völlm, B. A., Rücker, G., Timmer, A., Huband, N., & Lieb, K. (2012). Psychological therapies for people with borderline personality disorder. Cochrane Database of Systematic Reviews, (8).

https://doi.org/10.1002/14651858.CD005652.pub2

Walsh, C., Ryan, P., & Flynn, D. (2018). Exploring DBT clinicians’ experiences of team consultation meetings. Borderline Personality Disorder and Emotion Dysregulation, 5, 3. https://doi.org/10.1186/s40479-018-0080-1
Zhang, Z., Gu, W.-J., Wei, Y., Wu, S., & Wang, C. (2025). Dialectical behavioral therapy for adult attention deficit/hyperactivity disorder: A meta-analysis of randomized controlled trials. Psychiatry Research, 351, 116551.

https://doi.org/10.1016/j.psychres.2025.116551

„Życie warte przeżycia” – jak działa terapia DBT i komu może pomóc??

Kamila Minczewska

Psychotraumatolog- Pedagog - Psychoterapeuta

Kamila Minczewska